Wydawca treści
Rys historyczny
Najstarsze drzewostany w Nadleśnictwie Piwniczna osiągnęły wiek 175 lat. Są to drzewostany jodłowe i bukowo-jodłowe w rezerwatach Hajnik, Lembarczek i Baniska. Powstanie tych drzewostanów datuje się na okres pierwszej połowy XIX wieku, kiedy omawiane tereny znajdowały się pod zaborem austriackim.
Wówczas to lasy okolic Muszyny, tj. dzisiejszego obrębu leśnego o tej samej nazwie, stanowiły tzw. „fundusz religijny". Ponieważ przed rozbiorami, od przełomu XIII i XIV wieku dobra Muszyny stanowiły własność biskupów krakowskich, po I rozbiorze Polski, panujący cesarz Józef II, w roku 1782, wprowadził dekret o kasacji klasztorów i dóbr kościelnych. Lasy funduszu, obejmującego dawne dobra Muszyny, zajmowały powierzchnię ponad 3 tys. ha i wydzielone były w osobną jednostkę, w której prowadzono gospodarkę leśną na podstawie operatu urządzeniowego. Zachował się operat z lat 1892-1901, w którym wykazano powierzchnię 3227,78 ha gruntów, w tym 2595,60 ha lasów. Zinwentaryzowano wówczas drzewostany bukowo-jodłowe starszych klas wieku oraz powierzchnie sztucznie wprowadzanych świerczyn. Ciekawostkę tego operatu jest fakt stwierdzenia naturalnego drzewostanu świerkowego VI klasy wieku rosnącego przy szczycie góry Runek. W planowanym okresie, przy stuletniej kolei rębu określono etat „masowy" na 8510 m3rocznie. Szczególnym zaleceniem tego okresu było zastąpienie tzw. „przerębu plądrowniczego" rębnią częściową i ograniczenie rębni zupełnej jedynie do drzewostanów negatywnych i przestarzałych jedlin. W technice hodowlanej dominowało odnowienie naturalne, a w przypadku jego małej udatności lub zbyt obfitym odnowieniu buka zalecane było podsadzanie „na placach" jodłą i świerkiem. Ciekawym z punktu widzenia dzisiejszej gospodarki jest spostrzeżenie dokonane w kolejnym okresie gospodarczym, tj. w latach 1902-1911. Zwrócono już wtedy uwagę, że świerczyny nie dożywają wieku rębności i niszczone są przez tzw. „czerwoną zgniliznę". Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę z lasów funduszu religijnego utworzono państwowe Nadleśnictwo Muszyna. Chociaż nie zachowały się operaty urządzeniowe z tamtego okresu wiadomo, że nadleśnictwo było podzielone na dwa obręby: Muszyna i Tylicz, a w całym nadleśnictwie planowano etat na poziomie 6 tys. m3 rocznie przy zastosowaniu rębni częściowych i zupełnych.
Nieco odmiennie przedstawia się historia lasów okolic Rytra i Piwnicznej (dzisiejszy obręb leśny Rytro). Po opisanej wcześniej kasacji dóbr kościelnych przez Józefa II, lasy te zostały odebrane klasztorowi Św. Kingi s.s. Klarysek w Starym Sączu i przeszły na własność rządu austriackiego. Kolejnymi właścicielami tych ziem w wyniku zakupów byli baron Liebig, hrabia Dominik Potocki, dr Gustaw Linartz i ostatni właściciel hrabia Adam Stadnicki, będący jednocześnie inżynierem leśnictwa. Lasy okolic Rytra i Piwnicznej pozostawały we własności Adama Stadnickiego do czasu wybuchu II wojny światowej, a z okresu tego odnotowuje się znaczące osiągnięcia w dziedzinie ochrony przyrody. Powstały wówczas jedne z pierwszych rezerwatów przyrody, w tym rezerwat „Baniska" w Roztoce Wielkiej. Po II wojnie światowej nastąpiło upaństwowienie lasów (dekret PKWN z września 1944 r.) i utworzono Nadleśnictwa Muszyna i Rytro. Nadleśnictwo Muszyna w roku 1945 obejmowało 3017 ha gruntów. Do roku 1950 powierzchnia pozostająca w zarządzie nadleśnictwa wzrosła o kolejne 3986 ha gruntów przejętych po ludności łemkowskiej, którą w wyniku akcji „Wisła", przesiedlono na inne tereny Polski. Powierzchnia gruntów połemkowskich obejmowała w dużej części pastwiska, wśród których rosły odroślowe lasy bukowe niskiej jakości. Obszar ten zalesiano intensywnie do wyznaczonej sztucznie (w latach 1947-49) granicy rolno-leśnej. Bezpośrednio po wysiedleniach zalesianie tak znacznych powierzchni odbywało się przy braku miejscowej siły roboczej i właściwego nadzoru. Późniejsza, konieczna pielęgnacja upraw i młodników również została zaniedbana. W pozostałych lasach w okresie 1945-51 nie wykonywano, niemal zupełnie, planowych cięć pomimo ustalonego etatu (ok. 9 tys. m3 rocznie). Całą miąższość pozyskiwano w ramach cięć przygodnych i sanitarnych głównie w porażonych przez opieńkę, zahubionych i atakowanych przez korniki świerczynach. Średnie roczne pozyskanie w tej grupie cięć wyniosło 15,8 tys. m3. W roku 1951 przeprowadzono reorganizację nadleśnictw w wyniku, której powstało dodatkowo Nadleśnictwo Piwniczna. Z gruntów Nadleśnictwa Muszyna przekazane zostały kompleksy lasów Wierchomla i Zubrzyk o powierzchni 2266 ha. Dla pomniejszonego w ten sposób nadleśnictwa wykonano prowizoryczny plan urządzenia na lata 1952-1961. Zakładany okres gospodarczy wydłużono do 13 lat. Plan ten zakładał utworzenie jednego gospodarstwa jodłowo-bukowego z wiekiem rębności 120 lat. Zalecanymi rębniami były:
- rębnia smugowo-przerębowa o szerokości smugi 75-105 m, z okresem odnowienia 15-20 lat w drzewostanach z dużym udziałem świerka bez odnowień w dnie lasu;
- rębnia gniazdowo-przerębowa o wielkości gniazd 3-20 arów, z zastosowaniem w drzewostanach nie narażonych na wiatry z kępami istniejących odnowień;
- rębnia jednostkowa – jako pomocnicza w drzewostanach narażonych na wiatry, a posiadających znaczne powierzchnie odnowień.
W praktyce leśnej stosowano w tym okresie również rębnię częściową typową. W podsumowaniu tego okresu gospodarczego zauważono, że trzebieże „były prowadzone mało intensywnie i nie miały selekcyjnego charakteru". Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy były w dalszym ciągu szkody powodowane przez opieńkę i kornika w drzewostanach świerkowych, przez co konieczne było usuwanie drzew w cięciach sanitarnych przy jednoczesnym zaniechaniu cięć planowych. Ważnym faktem okresu gospodarczego 1952-64 był sposób uzyskiwania odnowień. Zakładane odnowienie naturalne nie powiodło się wskutek „zachwaszczenia się gleb w wielu przerzedzonych drzewostanach", dlatego też podstawowym sposobem odnowienia było sadzenie. W okresie tym zalesiane były także hale terenów połemkowskich. Znamienne dla bieżącej gospodarki w tych lasach było podsumowanie tego okresu w zakresie zalesień. Stwierdzono w nim, że „na halach położonych wyżej, ale jeszcze w obrębie siedliska lasu mieszanego górskiego sadzi się zbyt dużo świerka (ok. 80% składu), który nie wiadomo jak będzie się rozwijał w przyszłości wobec bliskości terenów opieńkowych. Jednak na tych otwartych powierzchniach buka i jodły w większych ilościach wprowadzać nie można. Świerk spełni tu swe zadanie nawet wówczas, gdy w przyszłości zostanie ewentualnie zaatakowany przez opieńkę, bo będzie stanowił osłonę dla wprowadzanych później jodły i buka, a jest niewykluczone, że dotrwa zdrowo do wieku rębności" (cytat z „Analizy gospodarki przeszłej" Planu definitywnego urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Piwniczna na lata 1965-1975).
W Nadleśnictwie Rytro prowizoryczny plan urządzenia lasu został opracowany na lata 1947-56. W okresie tym projektowano pozyskanie w wysokości 130 tys. m3 w użytkach rębnych i 22 tys. m3 w użytkach przedrębnych w jednym gospodarstwie o 100-letniej kolei rębu. W 1951 roku do powstającego Nadleśnictwa Piwniczna przekazano leśnictwo Łomnica (784 ha) i lasy miejskie m. Piwniczna (ponad 1536 ha). W związku z tym, przed zakończeniem planowego okresu gospodarczego opracowano dla pomniejszonego Nadleśnictwa Rytro plan urządzenia na lata 1953-62. W podsumowaniu tego okresu stwierdzono znaczną ilość użytków przygodnych pozyskanych w wyniku niszczącej działalności opieńki (20% całości pozyskania). W okresie tym na uwagę zasługuje także projektowanie do odnowienia blisko 255 ha halizn, płazowin i zrębów zupełnych. Dla trzech nadleśnictw funkcjonujących na omawianym terenie opracowano definitywne plany urządzenia lasu w następujących okresach gospodarczych:
- 1962-72 – w Nadleśnictwie Muszyna na pow. 4326,45 ha,
- 1965-75 – w Nadleśnictwie Piwniczna na pow. 5172,56 ha,
- 1962-72 – w Nadleśnictwie Rytro na pow. 4326,45 ha.
Plany te we wszystkich trzech nadleśnictwach zakładały podział lasów na:
- rezerwaty,
- lasy grupy I glebo- i wodochronne,
- lasy grupy II gospodarcze.
Na tle takiego podziału wyróżniono gospodarstwa:
- lasów rezerwatowych,
- lasów glebo- i wodochronnych,
- świerczyn opieńkowych,
- wyłączonych drzewostanów nasiennych,
- przedplonowe,
- lasów gospodarczych.
Gospodarstwa przedplonowe i drzewostanów nasiennych wyodrębniono w Nadleśnictwach Piwniczna i Muszyna, a rezerwatowe w Nadleśnictwach Muszyna i Rytro. Dla podstawowych gatunków lasotwórczych przyjęto wieki rębności:
- 120 lat – dla Jd i Bk w N-ctwach Rytro i Piwniczna oraz dla Św na siedliskach borowych,
- 110 lat – dla Jd i Bk w N-ctwie Muszyna,
- 100 lat – dla Św na siedliskach lasowych w N-ctwie Rytro i w N-ctwie Muszyna poza gospodarstwem opieńkowym,
- 80 lat – dla Św opieńkowego oraz So w N-ctwie Muszyna poza gospodarstwem przedplonowym,
- 60 lat – dla So w gospodarstwie przedplonowym,
- 30 lat – dla Olsz.
Pozyskanie użytków głównych łącznie w trzech nadleśnictwach wyniosło 61240 m3 rocznie, z czego ok. 10% przypadło na użytki przygodne. W okresie tym stosowano rębnie częściowe, a w gospodarstwie świerczyn opieńkowych i przedplonowym rębnię IV. W ramach odnowień „podokapowych", związanych z użytkowaniem rębnym, uzyskano blisko 2670 ha młodego pokolenia. W pozostałych zadaniach związanych z hodowlą lasu (tj. zalesienia, odnowienia halizn i płazowin, poprawki i uzupełnienia) wykonano odnowienia na pow. blisko 1535 ha. Zadania gospodarcze zarówno z zakresu pozyskania jak i hodowli lasu zostały znacznie przekroczone w stosunku do projektowanych.
Z dniem 23 listopada 1975 powstało Nadleśnictwo Piwniczna w obecnych granicach z obrębami Muszyna i Rytro. Po wyłączeniu leśnictwa Przysietnica i części leśnictwa Rzyczanów z dawnego Nadleśnictwa Rytro (przekazane do Nadleśnictwa Stary Sącz) powierzchnia nowego nadleśnictwa obejmowała 12 644,91 ha łącznie z gruntami spornymi.