Wydawca treści
Pomniki przyrody
Pomnikami przyrody są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz oznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie..."
Po raz pierwszy do literatury naukowej i praktyki pojecie "pomnik przyrody" wprowadził niemiecki przyrodnik i geograf baron Aleksander von Humboldt (1769-1859). Początkowo określenie "pomnik przyrody" odnosiło się do starych i okazałych drzew, z czasem jednak zostało rozciągnięte na parki, aleje i zabytki przyrody nieożywionej. Ochronie najstarszych drzew-pomników zaczęto poświęcać więcej uwagi na przełomie XIX i XX stulecia, kiedy to powstała nowoczesna ochrona przyrody, jednak już król Władysław Jagiełło wydał w 1423 roku edykt o potrzebie ochrony cisów.
Na gruntach Nadleśnictwa Piwniczna znajduje się 8 pomników przyrody. Natomiast w zasięgu terytorialnym znajduje się kolejne 43 pomniki.
Poniżej wyszczególnienie pomników przyrody znajdujących się na gruntach nadleśnictwa.
- "Uroczysko Szczawnik" (Leśnictwo Szczawnik, oddz. 3f) - powierzchniowy pomnik przyrody, drzewostan jodłowo-bukowy na powierzchni 8,21 ha,
- Staw infiltracyjny "Wierchomla" (Leśnictwo Wierchomla, oddz. 89b) - powierzchniowy pomnik przyrody (pow. 1,99 ha), część pomnika przyrody na gruntach innej własności,
- Dwa stanowiska stanowiska języcznika zwyczajnego (Leśnictwo Roztoka Wielka, oddz. 149i) - powierzchnia 2 x 1 ha,
- "Głęboki Jar" (Leśnictwo Rzyczanów, cz. oddz. 123a,b, 124d,g, 130a,d) - obiekt geomorfologiczny, wąwóz z fragmentem potoku Rzyczanowskiego z otaczającym drzewostanem. Powierzchnia 7 ha,
- Źródło wody mineralnej "Rogasie" (Leśnictwo Roztoka Wielka, oddz. 171d) - zboczowe źródło siarczkowej wody mineralnej,
- Skałki piaskowcowe "Pusta Wielka I" (Leśnictwo Zubrzyk, oddz. 91g) - naturalne formy skalne w postaci progów i niewielkich ambon w otoczeniu lasu zbliżonego do naturalnego. Powierzchnia 3 ha,
- Skałki piaskowcowe "Pusta Wielka II" (Leśnictwo Zubrzyk, oddz. 91f) - grzebień skalny, wychodnie, uskoki wraz z drzewostanem o cechach lasu naturalnego. Powierzchnia 5 ha.
- Lipa szerokolistna, Leśnictwo Rzyczanów, oddz. 124c, drzewo pomnikowe.
Najnowsze aktualności
Polecane artykuły
Rys historyczny
Rys historyczny
Najstarsze drzewostany w Nadleśnictwie Piwniczna osiągnęły wiek 175 lat. Są to drzewostany jodłowe i bukowo-jodłowe w rezerwatach Hajnik, Lembarczek i Baniska. Powstanie tych drzewostanów datuje się na okres pierwszej połowy XIX wieku, kiedy omawiane tereny znajdowały się pod zaborem austriackim.
Wówczas to lasy okolic Muszyny, tj. dzisiejszego obrębu leśnego o tej samej nazwie, stanowiły tzw. „fundusz religijny". Ponieważ przed rozbiorami, od przełomu XIII i XIV wieku dobra Muszyny stanowiły własność biskupów krakowskich, po I rozbiorze Polski, panujący cesarz Józef II, w roku 1782, wprowadził dekret o kasacji klasztorów i dóbr kościelnych. Lasy funduszu, obejmującego dawne dobra Muszyny, zajmowały powierzchnię ponad 3 tys. ha i wydzielone były w osobną jednostkę, w której prowadzono gospodarkę leśną na podstawie operatu urządzeniowego. Zachował się operat z lat 1892-1901, w którym wykazano powierzchnię 3227,78 ha gruntów, w tym 2595,60 ha lasów. Zinwentaryzowano wówczas drzewostany bukowo-jodłowe starszych klas wieku oraz powierzchnie sztucznie wprowadzanych świerczyn. Ciekawostkę tego operatu jest fakt stwierdzenia naturalnego drzewostanu świerkowego VI klasy wieku rosnącego przy szczycie góry Runek. W planowanym okresie, przy stuletniej kolei rębu określono etat „masowy" na 8510 m3rocznie. Szczególnym zaleceniem tego okresu było zastąpienie tzw. „przerębu plądrowniczego" rębnią częściową i ograniczenie rębni zupełnej jedynie do drzewostanów negatywnych i przestarzałych jedlin. W technice hodowlanej dominowało odnowienie naturalne, a w przypadku jego małej udatności lub zbyt obfitym odnowieniu buka zalecane było podsadzanie „na placach" jodłą i świerkiem. Ciekawym z punktu widzenia dzisiejszej gospodarki jest spostrzeżenie dokonane w kolejnym okresie gospodarczym, tj. w latach 1902-1911. Zwrócono już wtedy uwagę, że świerczyny nie dożywają wieku rębności i niszczone są przez tzw. „czerwoną zgniliznę". Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę z lasów funduszu religijnego utworzono państwowe Nadleśnictwo Muszyna. Chociaż nie zachowały się operaty urządzeniowe z tamtego okresu wiadomo, że nadleśnictwo było podzielone na dwa obręby: Muszyna i Tylicz, a w całym nadleśnictwie planowano etat na poziomie 6 tys. m3 rocznie przy zastosowaniu rębni częściowych i zupełnych.
Nieco odmiennie przedstawia się historia lasów okolic Rytra i Piwnicznej (dzisiejszy obręb leśny Rytro). Po opisanej wcześniej kasacji dóbr kościelnych przez Józefa II, lasy te zostały odebrane klasztorowi Św. Kingi s.s. Klarysek w Starym Sączu i przeszły na własność rządu austriackiego. Kolejnymi właścicielami tych ziem w wyniku zakupów byli baron Liebig, hrabia Dominik Potocki, dr Gustaw Linartz i ostatni właściciel hrabia Adam Stadnicki, będący jednocześnie inżynierem leśnictwa. Lasy okolic Rytra i Piwnicznej pozostawały we własności Adama Stadnickiego do czasu wybuchu II wojny światowej, a z okresu tego odnotowuje się znaczące osiągnięcia w dziedzinie ochrony przyrody. Powstały wówczas jedne z pierwszych rezerwatów przyrody, w tym rezerwat „Baniska" w Roztoce Wielkiej. Po II wojnie światowej nastąpiło upaństwowienie lasów (dekret PKWN z września 1944 r.) i utworzono Nadleśnictwa Muszyna i Rytro. Nadleśnictwo Muszyna w roku 1945 obejmowało 3017 ha gruntów. Do roku 1950 powierzchnia pozostająca w zarządzie nadleśnictwa wzrosła o kolejne 3986 ha gruntów przejętych po ludności łemkowskiej, którą w wyniku akcji „Wisła", przesiedlono na inne tereny Polski. Powierzchnia gruntów połemkowskich obejmowała w dużej części pastwiska, wśród których rosły odroślowe lasy bukowe niskiej jakości. Obszar ten zalesiano intensywnie do wyznaczonej sztucznie (w latach 1947-49) granicy rolno-leśnej. Bezpośrednio po wysiedleniach zalesianie tak znacznych powierzchni odbywało się przy braku miejscowej siły roboczej i właściwego nadzoru. Późniejsza, konieczna pielęgnacja upraw i młodników również została zaniedbana. W pozostałych lasach w okresie 1945-51 nie wykonywano, niemal zupełnie, planowych cięć pomimo ustalonego etatu (ok. 9 tys. m3 rocznie). Całą miąższość pozyskiwano w ramach cięć przygodnych i sanitarnych głównie w porażonych przez opieńkę, zahubionych i atakowanych przez korniki świerczynach. Średnie roczne pozyskanie w tej grupie cięć wyniosło 15,8 tys. m3. W roku 1951 przeprowadzono reorganizację nadleśnictw w wyniku, której powstało dodatkowo Nadleśnictwo Piwniczna. Z gruntów Nadleśnictwa Muszyna przekazane zostały kompleksy lasów Wierchomla i Zubrzyk o powierzchni 2266 ha. Dla pomniejszonego w ten sposób nadleśnictwa wykonano prowizoryczny plan urządzenia na lata 1952-1961. Zakładany okres gospodarczy wydłużono do 13 lat. Plan ten zakładał utworzenie jednego gospodarstwa jodłowo-bukowego z wiekiem rębności 120 lat. Zalecanymi rębniami były:
- rębnia smugowo-przerębowa o szerokości smugi 75-105 m, z okresem odnowienia 15-20 lat w drzewostanach z dużym udziałem świerka bez odnowień w dnie lasu;
- rębnia gniazdowo-przerębowa o wielkości gniazd 3-20 arów, z zastosowaniem w drzewostanach nie narażonych na wiatry z kępami istniejących odnowień;
- rębnia jednostkowa – jako pomocnicza w drzewostanach narażonych na wiatry, a posiadających znaczne powierzchnie odnowień.
W praktyce leśnej stosowano w tym okresie również rębnię częściową typową. W podsumowaniu tego okresu gospodarczego zauważono, że trzebieże „były prowadzone mało intensywnie i nie miały selekcyjnego charakteru". Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy były w dalszym ciągu szkody powodowane przez opieńkę i kornika w drzewostanach świerkowych, przez co konieczne było usuwanie drzew w cięciach sanitarnych przy jednoczesnym zaniechaniu cięć planowych. Ważnym faktem okresu gospodarczego 1952-64 był sposób uzyskiwania odnowień. Zakładane odnowienie naturalne nie powiodło się wskutek „zachwaszczenia się gleb w wielu przerzedzonych drzewostanach", dlatego też podstawowym sposobem odnowienia było sadzenie. W okresie tym zalesiane były także hale terenów połemkowskich. Znamienne dla bieżącej gospodarki w tych lasach było podsumowanie tego okresu w zakresie zalesień. Stwierdzono w nim, że „na halach położonych wyżej, ale jeszcze w obrębie siedliska lasu mieszanego górskiego sadzi się zbyt dużo świerka (ok. 80% składu), który nie wiadomo jak będzie się rozwijał w przyszłości wobec bliskości terenów opieńkowych. Jednak na tych otwartych powierzchniach buka i jodły w większych ilościach wprowadzać nie można. Świerk spełni tu swe zadanie nawet wówczas, gdy w przyszłości zostanie ewentualnie zaatakowany przez opieńkę, bo będzie stanowił osłonę dla wprowadzanych później jodły i buka, a jest niewykluczone, że dotrwa zdrowo do wieku rębności" (cytat z „Analizy gospodarki przeszłej" Planu definitywnego urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Piwniczna na lata 1965-1975).
W Nadleśnictwie Rytro prowizoryczny plan urządzenia lasu został opracowany na lata 1947-56. W okresie tym projektowano pozyskanie w wysokości 130 tys. m3 w użytkach rębnych i 22 tys. m3 w użytkach przedrębnych w jednym gospodarstwie o 100-letniej kolei rębu. W 1951 roku do powstającego Nadleśnictwa Piwniczna przekazano leśnictwo Łomnica (784 ha) i lasy miejskie m. Piwniczna (ponad 1536 ha). W związku z tym, przed zakończeniem planowego okresu gospodarczego opracowano dla pomniejszonego Nadleśnictwa Rytro plan urządzenia na lata 1953-62. W podsumowaniu tego okresu stwierdzono znaczną ilość użytków przygodnych pozyskanych w wyniku niszczącej działalności opieńki (20% całości pozyskania). W okresie tym na uwagę zasługuje także projektowanie do odnowienia blisko 255 ha halizn, płazowin i zrębów zupełnych. Dla trzech nadleśnictw funkcjonujących na omawianym terenie opracowano definitywne plany urządzenia lasu w następujących okresach gospodarczych:
- 1962-72 – w Nadleśnictwie Muszyna na pow. 4326,45 ha,
- 1965-75 – w Nadleśnictwie Piwniczna na pow. 5172,56 ha,
- 1962-72 – w Nadleśnictwie Rytro na pow. 4326,45 ha.
Plany te we wszystkich trzech nadleśnictwach zakładały podział lasów na:
- rezerwaty,
- lasy grupy I glebo- i wodochronne,
- lasy grupy II gospodarcze.
Na tle takiego podziału wyróżniono gospodarstwa:
- lasów rezerwatowych,
- lasów glebo- i wodochronnych,
- świerczyn opieńkowych,
- wyłączonych drzewostanów nasiennych,
- przedplonowe,
- lasów gospodarczych.
Gospodarstwa przedplonowe i drzewostanów nasiennych wyodrębniono w Nadleśnictwach Piwniczna i Muszyna, a rezerwatowe w Nadleśnictwach Muszyna i Rytro. Dla podstawowych gatunków lasotwórczych przyjęto wieki rębności:
- 120 lat – dla Jd i Bk w N-ctwach Rytro i Piwniczna oraz dla Św na siedliskach borowych,
- 110 lat – dla Jd i Bk w N-ctwie Muszyna,
- 100 lat – dla Św na siedliskach lasowych w N-ctwie Rytro i w N-ctwie Muszyna poza gospodarstwem opieńkowym,
- 80 lat – dla Św opieńkowego oraz So w N-ctwie Muszyna poza gospodarstwem przedplonowym,
- 60 lat – dla So w gospodarstwie przedplonowym,
- 30 lat – dla Olsz.
Pozyskanie użytków głównych łącznie w trzech nadleśnictwach wyniosło 61240 m3 rocznie, z czego ok. 10% przypadło na użytki przygodne. W okresie tym stosowano rębnie częściowe, a w gospodarstwie świerczyn opieńkowych i przedplonowym rębnię IV. W ramach odnowień „podokapowych", związanych z użytkowaniem rębnym, uzyskano blisko 2670 ha młodego pokolenia. W pozostałych zadaniach związanych z hodowlą lasu (tj. zalesienia, odnowienia halizn i płazowin, poprawki i uzupełnienia) wykonano odnowienia na pow. blisko 1535 ha. Zadania gospodarcze zarówno z zakresu pozyskania jak i hodowli lasu zostały znacznie przekroczone w stosunku do projektowanych.
Z dniem 23 listopada 1975 powstało Nadleśnictwo Piwniczna w obecnych granicach z obrębami Muszyna i Rytro. Po wyłączeniu leśnictwa Przysietnica i części leśnictwa Rzyczanów z dawnego Nadleśnictwa Rytro (przekazane do Nadleśnictwa Stary Sącz) powierzchnia nowego nadleśnictwa obejmowała 12 644,91 ha łącznie z gruntami spornymi.